قلم زنی، نقاشی روی فلز

سفری به گذشته؛ تاریخچه قلم زنی در ایران

آثار هنری قلمزنی که توسط هنرمندان ماهر ساخته می‌شوند، شکوه و نشانه های انکارناپذیر آثار فلزی ایران، به ویژه اصفهان، هستند. این هنر قدمتی کهن دارد و نشانه هایی از آن در دوره هایی مانند ساسانیان (700 میلادی)، سلجوقی ها (1000 میلادی) و صفویان (1600 میلادی) یافت شده است. احیای این هنر به تلاش های اساتیدی همچون محمد اوریضی و محمد تقی زلفان در سال های اخیر نسبت داده می‌شود. آن‌ها آثار برجسته ای خلق کرده و شاگردان بسیاری را آموزش داده اند که نسل جدیدی از هنرمندان را به وجود آورده اند. تولید ظروفی همچون جام های نقره ای و نقره – طلایی و گاهی قلمزنی روی فلزاتی همچون نیکل و مس از جمله دستاوردهای این هنر است.

تجلی شکوه قلم زنی در دروان صفویه

در دوران صفوی، شهر اصفهان به مرکز قلمزنی صنایع دستی ایران تبدیل شد، و امروزه نیز بیش از 70 درصد آثار قلمزنی کشور در این شهر تولید می‌شود.

آیا میدانستید؟

آثار قلم زنی برجسته ایرانی در موزه های بزرگ جهان، از جمله لوور فرانسه و موزه های بریتانیا (انگلیس)، نگهداری میشوند.

رازهای قلمزنی؛ چگونه فلز به اثر هنری تبدیل می شود؟

قلمزنی یا قلم کاری تنها یک هنر نیست؛ ترکیبی از ظرافت، صبر و دقت بینظیر است. هنرمندان با استفاده از چکش و قلم‌های فولادی، طرح‌های دلخواه خود را روی فلزاتی مانند مس، نقره، برنج و گاهی طلا حک می کنند. این طرح‌ها می توانند ساده و سنتی یا پیچیده و مدرن باشند.

تکنیک ها و روش های قلمزنی روی فلز کدامند؟

قلم زنی برجسته: در این روش، طرح روی هر دو طرف ورق فلز اجرا می‌شود تا برجستگی مورد نظر ایجاد شود.

قلمزنی نیمه برجسته یا برجسته جزئی: در این روش، پس‌زمینه با استفاده از ابزار قلمزنی و چکش کوبیده می‌شود، درحالیکه طرح اصلی کمی برجسته تر باقی میماند.

نقش ویژه: در این روش، فقط خطوط محیطی طرح قلمزنی می‌شود و پس‌زمینه ای متنوع و پرجزئیات بدون برجستگی ایجاد می‌شود.

قلم زنی با حذف فلز: در این روش، قسمت هایی از فلز با ابزار فولادی برداشته می‌شود تا سطح فلز پایین تر برود. در برخی موارد (مثلاً اگر مس با قلع پوشانده شده باشد) رنگ قرمز مس و درخشندگی قلع در کنار هم قابل مشاهده خواهد بود. این روش یکی از قدیمی ترین شیوه های قلم‌زنی است که شباهت زیادی به هنر کنده کاری دارد.

مشبک کاری: در این روش، برخی از بخش های فلز کاملاً برداشته می‌شود و طرح های مشبک با استفاده از ابزار برش و چکش ایجاد می‌شود. این کار معمولاً با اره‌ی مشبک انجام می‌شود.

کفته گری یا برجسته سازی طلا: این روش یکی از الگوهای عالی قلمزنی است که در آن، خطوط محیطی طرح روی فلز حکاکی شده و سپس فلزات نرم جدیدی در داخل شیارهای آن قرار داده میشوند. این روش بیشتر روی فولاد انجام می‌شود.

مراحل قلمزنی

مراحل اولیه در همه روش‌های بالا مشابه هستند. ابتدا فلز انتخاب می‌شود و سپس پشت آن با قیر پوشانده می‌شود تا ضربات چکش را جذب کند. پس از آن، نوبت به طراحی طرح روی فلز می‌رسد و در نهایت، قلمزنی با ابزارهای مختلف انجام می‌شود تا نتیجه ای زیبا با طرح های هندسی و مینیاتوری ایجاد گردد. این طرح‌ها می‌توانند با روش‌هایی همچون قلمزنی، کنده‌کاری یا فشردن سطح فلز ایجاد شوند.

شروع یادگیری قلمزنی

اگر عاشق هنر و تاریخ هستید، تماشای هنرمندان قلمزن در حال کار، تجربه ای فراموش نشدنی خواهد بود. کارگاه های قلمزنی در شهرهایی مانند اصفهان، شیراز و تبریز پذیرای علاقه مندان هستند.

چرا آثار قلمزنی ارزشمند هستند؟

ماندگار برای نسل ها: برخلاف نقاشی که روی بوم اجرا می‌شود، آثار قلمزنی روی فلز باقی می‌مانند و به مرور زمان ارزش بیشتری پیدا میکنند.

نمایان گر هویت ایرانی: یکی از اصیل‌ترین هنرهای ایران است که در دنیا شناخته شده و مورد تحسین قرار می‌گیرد.

زیبایی محصور کننده: ترکیب نقش های سنتی، خطوط اسلیمی و گل و مرغ، این هنر را به یک جواهر بصری تبدیل می‌کند.

ارزش اقتصادی بالا: آثار قلمکاری فلز نه تنها از نظر هنری بلکه از لحاظ مادی نیز بسیار ارزشمند هستند و گاهی در حراجی های بین المللی با قیمت های فوق گزاف فروخته میشوند.

گر قصد خرید صنایع دستی اصیل ایرانی با احراز دستی بودن آثار را دارید، مجموعه مهرسو با داشتن ریشه های هنری در شهر جهانی سفال، در خدمت شماست.

سوالات متداول درباره قلمزنی:

برجسته ترین هنرمندان قلمزن ایران چه کسانی هستند؟

استاد محمد اوریضی، استاد محمدتقی زلفان و استاد حسن خادم از بزرگان این هنر بوده اند که آثار آنها در موزه های داخلی و خارجی نگهداری می‌شود.

چه فلزاتی برای قلمزنی استفاده میشوند؟

مس، نقره، برنج و گاهی طلا از مهمترین فلزات مورد استفاده در این هنر هستند.

مراحل قلمزنی به طور خلاصه چیست؟

1. انتخاب و آماده سازی فلز
2. طراحی و انتقال طرح
3. قلمزنی و ایجاد نقش‌ها
4. پرداخت و جلاکاری نهایی

شیوه تشخیص قلم زنی اصل از تقلبی (ماشینی)

آثار اصیل، کاملاً دست‌ساز بوده و هیچ بخش یکسانی در آنها دیده نمیشود.

وزن و کیفیت قلم‌کاری در آثار اصل بیشتر است.

هنرمندان معتبر نام خود را روی اثر حک می کنند.

حرف آخر؛ میراثی که باید حفظ شود!

قلمزنی تنها یک هنر نیست؛ داستانی است که هر ضربه چکش آن، روایت‌گر فرهنگ و تمدن ایران است. حمایت از این هنر، یعنی حفظ بخشی از هویت ملی ما. اگر به دنبال یک اثر هنری با اصالت و ارزش هستید، قلمزنی انتخابی است که هرگز از آن پشیمان نخواهید شد.

💬 تجربه یا سوالات خود را با ما در قسمت نظرات انتهای صفحه در میان بگذارید!